Materiały

Kilka słów o detalach architektonicznych
Wiedza na temat detalu architektonicznego jest potrzebna w działaniach wykonawczych, budowlanych, technologicznych, remontowych, konserwatorskich.
Podział detalu ze względu na materiał, z jakiego został wykonany
detal żelazny – miał najszersze zastosowanie w praskich kamienicach z przełomu XIX i XX w., zarówno w dekoracjach indywidualnych, jak i we wzorach szablonowych. Najczęściej był spotykany w konstrukcjach i dekoracjach (a) balkonów, (b) bram, (c) odbojów bramnych, (d) schodów, (e) balustrad schodów, (f) studni (zdrojów podwórkowych), czy nieco mniejszych elementach jak (g) klamki, okucia oraz tabliczki numeryczne mieszkań.

balkony – żelazo wypierało dotychczasowy naturalny budulec kamienny czy drewniany, który utrzymał się w elementach balkonów do przełomu XIX i XX w. Znalazło ono zastosowanie właściwie do wszystkich elementów balkonu, tj. płyt, wsporników czy balustrad. W późniejszych latach, na skutek rozwoju i obniżenia kosztów nowoczesnej technologii, żelazo stopniowo było zastępowane przez stal kowalną.

bramy – pełniły ważne funkcje praktyczne i estetyczne. Ich okazałość była wizytówką właściciela domu, świadczącą o jego pozycji społecznej i majętności. Sam otwór bramny był zazwyczaj dziełem projektanta budynku. Najczęściej był on zrealizowany na planie wydłużonego prostokąta. Z początku przejazdy bramne przeważnie przykrywano łukowymi sklepieniami, jednakże w późniejszych dekadach – ze względu na stosowanie w konstrukcjach stropów belek żelaznych i żelbetowych – odznaczały się one płaskim przekryciem. Same skrzydła bramy często były dziełem innego autora niż budynek, a czasami powstawały później niż cała kamienica.
Materiał używany do bram sprowadzał się zasadniczo do dwóch rozwiązań: drewnianych (z żelaznymi okuciami) i żelaznych. W pierwszym przypadku stosowano konstrukcję ramowo- płycinową, w drugim najczęściej szkieletową (łączoną na nity i spawy bądź odlewaną). Generalnie wyróżnić można trzy typy bram: dwuskrzydłowe, dwuskrzydłowe z nieruchomym nadświetlem, trójskrzydłowe.

odboje bramne – był to typowy element funkcjonalny osadzany przy wlocie i wylocie przejazdu na jego rogach, w celu ochrony ścian przejazdu przed destrukcją spowodowaną piastą kół wozów i pojazdów. Pierwotnie ich funkcję pełniły kamienie polne wmurowywane w ściany przejazdu bramnego. Odboje produkowane były w sposób przemysłowy i występowały w wielu odmianach w licznych katalogach odlewni żeliwa.

schody (żelazne) – występują sporadycznie, właściwie wyłącznie na klatkach schodowych domów frontowych, szczególnie tych, w których ruch zarówno mieszkańców, jak i gości był wzmożony. Konstrukcja opiera się na belkach dwuteowych (rzadziej ceowych), a pozostałe elementy konstrukcyjne (podesty, balustrady, stopnie) łączone są za pomocą nitów i śrub. balustrady schodów – upowszechniły się w drugiej połowie XIX w. jako żeliwne odlewy mocowane na śruby do stopnia schodów i żelaznej części poręczy. Do najstarszych zachowanych egzemplarzy z lat 80. i 90. XIX w. należą te o kształcie prostokątnym, zakończonym u góry i u dołu półkoliście oraz umieszczonym pośrodku ornamencie w formie rozety z liśćmi akantu12. Na przełomie XIX i XX w. zostały wyparte przez balustrady z żelaza kowalnego, wykonywane ręcznie i projektowane na indywidualne zamówienie.

studnie (zdroje podwórkowe) – wprowadzać je zaczęto z uruchomieniem ogólnomiejskiej sieci wodociągowo -kanalizacyjnej wg projektu W. Lindleya w latach 80. XIX w. Montowano je zazwyczaj w podwórzach, w ścianach oficyn, gdzie często funkcjonowały jako jedyne źródło wody (przed podłączeniem kamienicy do sieci), następnie służyły do zachowania czystości na podwórkach czy pojenia koni. Składały się z części pionowej chroniącej elewację przed wilgocią oraz części poziomej przeznaczonej do odpływu wody. Oprócz praktycznej funkcji pełniły również funkcję estetyczną, gdyż były zdobione bogatym ornamentem w ozdobnej masce w formie paszczy zwierzęcej, twarzy ludzkiej bądź motywem roślinnym. Montowanie tego typu zdrojów było najczęściej wtórne – tj. już po wybudowaniu kamienicy.

drobny detal – do tej grupy należy zaliczyć wszelkie okucia, uchwyty do przywiązywania koni czy bydła, wsporniki dla flag, tabliczki numeryczne, kraty czy rolety witrynowe.

Detal drewniany – występował przede wszystkim w wystroju klatek schodowych (w przeważającej większości na klatkach służbowo-gospodarczych/pomocniczych) oraz w stolarce zewnętrznej (oknach i wrotach bramnych).

schody – najpopularniejszym rozwiązaniem stosowanym w praskich kamienicach są schody dwubiegowe powrotne, z podestami na półpiętrach i piętrach. Najczęściej wykańczano je drewnem mocowanym do murowanej płyty schodowej. W niektórych kamienicach zastosowano również schody wykończone z użyciem kamienia, betonu, czy metalu.

balustrada – to ażurowa przegroda biegnąca wzdłuż schodów. Poza praktycznymi zastosowaniami (ochrona przed upadkiem), zazwyczaj pełniła też rolę dekoracyjną. Konstrukcja balustrady składa się z pionowych elementów, tzw. tralek (balasów), połączonych u góry poręczą, a na dole z częścią przy krawędzi schodów. Od wieków były kształtowane w sposób ozdobny i dekorowane w zgodzie ze stylem typowym dla epoki.

drzwi – ruchome przegrody w ścianach budynku. Pełnią funkcję ochronną (przed włamaniem, warunkami atmosferycznymi, pożarem etc.) oraz dekoracyjną. Składają się z elementu nieruchomego (ościeżnica), ruchomego (skrzydła) i elementów dodatkowych – okucia (zawiasy) czy klamki. Ze względu na położenie w budynku dzielimy je na zewnętrzne (umieszczone w ścianie zewnętrznej, służące jako wejście/ wyjście z budynku) i wewnętrzne (umieszczone w ścianach wewnętrznych), służące do przemieszczania się pomiędzy pomieszczeniami. Ze względu na kierunek otwierania dzielimy je na prawe i lewe.

okno – obejmuje dwa różne pojęcia. Pierwsze to sam otwór w ścianie, którego zadaniem jest doprowadzić do wnętrza światło i powietrze; z pojęciem tym wiąże się kształt otworu oraz jego obudowa architektoniczna i plastyczna. Drugie – to przegroda w otworze okiennym, najczęściej w formie drewnianej konstrukcji wypełnionej szkłem. Płaszczyzna okna dzielona jest słupkami, ślemieniem i szprosami na mniejsze kwatery. Większość praskiej stolarki okiennej wykonana jest z drewna sosnowego.

drewniane wrota bramne – drzwi dużych rozmiarów zamykające przelot przejazdu bramnego. Wrota swoim kształtem powtarzają obrys przejazdu bramnego, który najczęściej zamknięty był odcinkiem łukowym, łukiem lub prosto. Przy czym dwa pierwsze rozwiązania stosowane były od XIX w., a ostatnie z wymienionych od początku XX w. Dominujące rozwiązanie na Pradze stanowią wrota dwudzielne z osadzoną w jednym skrzydle furtką i nieruchomym nadślemieniem.

Z: Poradnik dobrych praktyk architektonicznych, Porozumienie dla Pragi

ceramika budowlana
Płytki posadzkowe (ceramiczne i cementowe), stosowano głównie na podestach półpięter i pięter, a także w przejazdach bramnych i wewnątrz mieszkań (kuchnia, łazienka), gdzie jednak zachowały się do czasów współczesnych w znacznie skromniejszym stopniu. Ze względu na kształt możemy podzielić je na kwadratowe, prostokątne albo oktagonalne – uzupełniane najczęściej mniejszymi, kwadratowymi o odmiennej barwie. Pod względem estetyki można je podzielić na dwie grupy: jedno-i wielobarwne. Często łączono je z zastosowaniem tzw. bordiury z płytkami wielobarwnymi pośrodku, otoczonymi jednobarwnymi po obwodzie. Zdarzały się również kompozycje w układzie odwrotnym wobec wspomnianego. Płytki posadzkowe odznaczały się znakomitą jakością i wytrzymałością zarówno na warunki atmosferyczne (mróz, śnieg, deszcz), jak i na ścieranie. Do najpopularniejszych należały wyroby trzech firm: Dziewulski i Lange, Marywil oraz Zakłady Cegielniane Kazimierz Granzow. Niestety ze względu na nikłą liczbę zachowanych katalogów, a przede wszystkim powtarzalność wzorów, rozpoznanie faktycznego producenta bez ingerencji w substancję może sprawiać trudności.

Rewitalizacja – rewaloryzacja – modernizacja – renowacja – konserwacja – adaptacja – czym się różnią i jak rozpoznać
Rewitalizacja - proces przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych, mający na celu wyprowadzenie terenu ze stanu kryzysowego i prowadzący do rozwoju, w tym do poprawy jakości życia lokalnej wspólnoty. Często pojęcie rewitalizacji mylone jest z pojęciami wchodzącymi w jego skład:
- Rewaloryzacja - przywrócenie wartości, czyli remont lub modernizacja obiektów o szczególnej wartości zabytkowej. Wymaga to dodatkowych prac badawczych i realizacyjnych, mających na celu wyeksponowanie tych wartości zabytkowych.
- Modernizacja - tj. remonty uzupełnione wprowadzeniem nowych, lepszych, sprawniejszych lub nawet dodatkowych elementów wyposażenia, podnoszących komfort.
- Renowacja - pojęcie szczegółowe określające proces odnowienia, przywrócenia stanu poprzedniej świetności obiektu, przy tym nie ma znaczenia, czy obiekt ma wartość historyczną czy nie.
- Konserwacja - zespół stałych i systematycznych działań mających na celu utrzymanie obiektu zabytkowego w dobrym stanie technicznym. Polega na zabezpieczaniu obiektów architektonicznych, całych zespołów urbanistycznych, zabytkowych parków itp., w celu zachowania ich wartości historycznych i architektonicznych. Konserwację przeprowadza się po dokładnym zinwentaryzowaniu obiektu oraz badań techniczno - naukowych mających na celu ustalenie stanu dzieła, zakresu prac, wybraniu odpowiedniej metody itp.
- Adaptacja - przebudowa budynku lub zespołu obiektów w celu nadania innych niż dotąd funkcji użytkowych (np.: na cele gospodarcze, społeczne, kulturowe) lub przystosowanie istniejącego obiektu do nowych wymagań, bez zmiany jego funkcji (np.: wymiana instalacji, elementów konstrukcyjnych...). Adaptacja zachowuje wszystkie walory historyczne i architektoniczne istniejącej budowli.


Stan kryzysowy - zespół niepożądanych, destrukcyjnych procesów w sferze przestrzennej, społecznej i ekonomicznej, który spowodował trwałą degradację obszaru.

Lokalny Program Rewitalizacji (LPR) - wieloletni, interdyscyplinarny, zintegrowany program operacyjny bazujący na współpracy różnych podmiotów podczas przygotowania, opracowania i realizacji. W ramach LPR realizowane są projekty rewitalizacyjne.

Obszar programu rewitalizacji - teren, dla którego opracowuje się i realizuje program rewitalizacji, obejmujący całość lub część terenu znajdującego się w stanie kryzysowym. Projekt rewitalizacji - realizowany na określonym terenie zespół przedsięwzięć, będących częścią programu rewitalizacji, w ramach których realizowane są zadania inwestycyjne, społeczne i ekonomiczne.

Obszar projektu rewitalizacji - część obszaru programu rewitalizacji obejmująca zwarty zespół nieruchomości, na której realizowany ma być jeden projekt rewitalizacji.


Wokół Placu Grzybowskiego – rewitalizacja, modernizacja i adaptacja
Okolice wokół Placu Grzybowskiego – ulice Próżna, Grzybowska, Bagno, Graniczna to teren dawnej jurydyki Grzybów, założonej w 1650 r. przez starostę warszawskiego Jana Grzybowskiego. Mało kto dzisiaj wie, że Warszawa przed ogłoszeniem Konstytucji 3 Maja to tylko stare i Nowe Miasto. Dzielnice, które dzisiaj są częścią miasta były prywatnymi miastami, zakładanymi przez możnowładców świeckich i duchownych. Ustawa o Miastach, włączona do Konstytucji 3 Maja, poza szeregiem praw dla mieszczaństwa, likwidowała jurydyki, tworząc aglomerację miejską pod nazwą Miasto Wolne Wydziałowe i Jego Królewskiej Mości Rezydencjonalne czyli Warszawę, która to nazwa przestała być zastrzeżona wyłącznie dla Starego i Nowego Miasta. Dawne jurydyki stały się dzielnicami, zburzono oddzielne ratusze, a ich funkcje przejął Ratusz Warszawy, mieszczący się w Pałacu Jabłonowskich, przy dzisiejszym Placu Teatralnym.
Jurydyka Grzybów stopniowo stała się przykładem typowej dla Warszawy koegzystencji kultur tworzących społeczność miasta – tutaj obok ludności żydowskiej mieszkała ludność polska – obok Kościoła Wszystkich Świętych funkcjonowała ortodoksyjna synagoga Nożyków, jedyna która przetrwała wojnę w Warszawie.